Mae ymgyrch cynyddol wedi gweld pump o awdurdodau lleol Cymru yn pleidleisio o blaid trosglwyddo rheolaeth ar Ystâd y Goron i Gymru. 

Ym mis Medi, Abertawe oedd y cyngor cyntaf yng Ngymru i basio’r cynnig ar ôl i’r Cynghorydd Chris Evans gynnig bod:

"Cyngor Abertawe yn cefnogi’r ymgyrch i ddatganoli rheolaeth Ystâd y Goron a’i hasedau yng Nghymru i Gymru a bod yr arian a godwyd yn cael ei ddefnyddio i gefnogi anghenion cymdeithasol y Cymry."

Ers hynny, mae Cyngor Gwynedd, Cyngor Sir Fynwy, Cyngor Sir Ddinbych, ac yn fwyaf diweddar, Cyngor Sir Caerfyrddin wedi dilyn yr un drefn, ar ôl ymgyrchu a chefnogaeth gan aelodau Siarter Cartrefi a YesCymru.

Mae Ystâd y Goron, corfforaeth sy’n rheoli buddiannau eiddo sylweddol i’r frenhiniaeth, yn berchen ar ddarnau helaeth o dir a dŵr yng Nghymru, gan gynnwys 65% syfrdanol o flaendraeth a gwely’r afon yng Nghymru a mwy na 50,000 erw o dir. Mae hyn hefyd yn golygu bod Ystâd y Goron yn deillio unrhyw elw o ynni adnewyddadwy a gweithgareddau busnes eraill a gynhelir ar y tir a’r môr sydd o fewn ei rheolaeth. 

Ar hyn o bryd, mae hyd at 75% o’r refeniw a gynhyrchir gan Ystâd y Goron yn mynd at Drysorlys y DU, gyda’r 25% arall yn cael ei ddyrannu i’r frenin. 

Datgelodd cais Rhyddid Gwybodaeth yn 2023 fod gwerth Ystâd y Goron yng Nghymru wedi codi i £853 miliwn, gydag ynni gwynt ar y môr ac ynni morol yn cyfrif am 93% o gyfanswm ei werth. 

Mae tystiolaeth yn dangos bod cefnogaeth aruthrol i drosglwyddo rheolaeth ar Ystâd y Goron i bobl Cymru, gyda arolwg barn gan YouGov yn 2023 yn dangos bod 75% o bobl Cymru bellach o blaid gwneud hynny. 

Er mwyn cymhariaeth, mae’r Alban wedi bod â rheolaeth ar Ystâd y Goron ers 2016. Fodd bynnag, yn ddiweddar, gwrthododd Llywodraeth y DU alwadau tebyg i Gymru, er gwaethaf y gwahaniaeth. 

Mae’r mater yn un dybryd, gyda Chyngor Gwynedd yn disgrifio’r £160,000 a dalwyd at Ystâd y Goron y llynedd fel un “anfoesol”, o ystyried y pwysau ariannol sy’n gwynebu’r awdurdodau lleol yng Nghymru. 

Dywedodd Cadeirydd YesCymru, Phyl Griffiths: 

"Mae’n galonogol iawn gweld nifer cynyddol o awdurdodau Cymru yn galw am i ni gael yr un grymoedd â’r Alban, sydd eisoes wedi cael rheolaeth dros Ystadadau’r Goron. 

Byddai cael y pŵer hwn i gynhyrchu incwm yn gam trawsnewidiol.

Mae YesCymru wedi addo parhau i gefnogi’r ymgyrch hon ac yn annog pawb i gysylltu â’u cynghorwyr lleol i gefnogi’r ymgyrch.

Er na fydd £853 miliwn yn datrys ein holl broblemau, yn ddi-os byddai’n ddefnydd gwell o’r arian i’w fuddsoddi er budd cymunedau Cymraeg."