Un o brif swyddogaethau unrhyw lywodraeth yw diogelu ei dinasyddion. Mae amddiffyn yn golygu mwy nag awyrennau a llongau rhyfel – mae hefyd yn golygu diogelu pobl rhag niwed o bob math, boed hynny gan fygythiadau milwrol, trychinebau naturiol, neu ymosodiadau seiber.

Rhag Beth Mae Angen Amddiffyn Cymru?

Mae Cymru wedi’i lleoli y un o ranbarthau mwyaf diogel y byd, a phrin yw’r risgiau sy’n ei hwynebu o ran ymosodiadau neu oresgyniad. Fodd bynnag, mae’r darlun o ran diogelwch byd-eang yn newid.

Mae hen fygythiadau yn dod yn ôl i’r wyneb, megis Rwsia ymosodol sydd â’i bryd ar ehangu, ac mae risgiau newydd yn dod yn fwy arwyddocaol. Mae'r rhain yn cynnwys:

• Newid yn yr hinsawdd – yn arwain at lifogydd, erydu’r arfordir, tanau gwyllt, a digwyddiadau tywydd eithafol.
• Ymosodiadau seiber – yn targedu seilwaith allweddol, busnesau a gwasanaethau cyhoeddus.
• Ymgyrchoedd camwybodaeth ar-lein – sydd â’r bwriad o ddadsefydlogi cyfundrefnau democrataidd a dylanwadu ar etholiadau.

Mae rhai cenhedloedd yn gweithredu heb luoedd arfog sefydlog. Er enghraifft, nid oes gan Costa Rica (poblogaeth o 5.2 miliwn) luoedd arfog ers 1949, ac mae Gwlad yr Iâ wedi bod heb luoedd ers 1869. Fodd bynnag, petai Cymru yn sefydlu ei llu amddiffyn ei hun, sut olwg fyddai arno?

Beth Fyddai Lluoedd Amddiffyn Cymru yn ei Wneud?

Er y byddai gan y lluoedd arfog rôl yn brwydro petai angen, byddai ganddynt swyddogaeth bwysig hefyd yn cefnogi polisi tramor.

Mae degawdau o fethiannau polisi tramor y Deyrnas Unedig – o ryfel Irac i’r traed moch wrth dynnu allan o Afghanistan – wedi niweidio Cymru drwy gysylltiad.

Byddai annibyniaeth yn caniatáu i Gymru weithredu mewn modd gwahanol, gan ganolbwyntio ar gadw heddwch a lliniaru effeithiau trychinebau.

Gallai Cymru ddilyn esiampl Iwerddon drwy ddod yn ganolfan ragoriaeth ar gyfer hyfforddiant milwrol dyngarol, gan gefnogi ein blaenoriaethau ar yr un pryd, megis:

• Gwaith chwilio ac achub.
• Diogelu pysgodfeydd.
• Ymdrechion gwrthsmyglo.
• Mesurau seiberddiogelwch a gwrthderfysgaeth.

Petai Cymru yn sefydlu Lluoedd Amddiffyn Cymru ar batrwm lluoedd Iwerddon, mae’n debyg y byddai ganddynt un fframwaith gorchymyn fyddai’n goruchwylio gweithgareddau ar y tir a’r môr, ac yn yr awyr, gyda’r prif sylw ar luoedd ar y tir. Byddai cyfuniad o luoedd sefydlog a lluoedd wrth gefn yn debygol o roi cyfanswm o tua 5,000 i 7,000 o aelodau.

Faint Fyddai Cost Polisi Amddiffyn Cymru?

Mae’n werth nodi bod y Deyrnas Unedig yn ddeuddegfed yn y byd o ran gwariant milwrol y pen.^[41] Er nad oes yr un gatrawd wedi’i lleoli yng Nghymru, mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gwario £2.7 miliwn y flwyddyn o ran cyfran ar amddiffyn yng Nghymru^[42] – mwy na’r gwariant blynyddol ar addysg (£2.2 biliwn yn 2023/24) a dros chwe gwaith mwy na chyllideb yr heddlu yng Nghymru (£434 miliwn yn 2023/24).

Mae Cyllideb Lluoedd Amddiffyn Iwerddon tua €1.3 biliwn y flwyddyn. Petai Cymru yn neilltuo swm tebyg y pen,^[43] byddai ei chyllideb amddiffyn oddeutu £732 miliwn y flwyddyn – llawer llai na’r £2.7 biliwn sy’n cael ei wario ar hyn o bryd.

Neu petai Cymru’n ymuno â NATO ac yn cyflawni targed y gynghrair o 2% o GDP, byddai ei chyllideb amddiffyn oddeutu £1.7 biliwn y flwyddyn.^[44]

Gallai Cymru annibynnol gyflwyno mesurau diogelu cyfansoddiadol hefyd a fyddai’n cyfyngu ar bwerau gwleidyddion i anfon milwyr i ryfela. Yn y Deyrnas Unedig, mae’r Prif Weinidog yn gallu mynd i ryfel heb gymeradwyaeth seneddol. Gallai cyfansoddiad i Gymru sicrhau bod rhaid i’r Senedd gymeradwyo unrhyw ddefnydd o bwerau rhyfela.

O safbwynt diogelwch mewnol, mae Deddf Pwerau Ymchwilio 2016 – sy’n cael ei galw hefyd yn ‘Siarter Busnesu’ – yn caniatáu pwerau eang i’r llywodraeth fonitro ein gweithgareddau ar-lein. Gallai Cymru annibynnol ymgorffori hawliau i breifatrwydd yn ei chyfansoddiad, gan atal llywodraethau yn y dyfodol rhag gorymestyn eu pwerau i fusnesu ym mywydau personol pobl.

Newid Hinsawdd fel Mater o Amddiffyn

Un o’r bygythiadau mwyaf i Gymru – ac i’r byd – ydy’r newid yn yr hinsawdd. Mae tywydd eithafol wedi bod yn rhan o fywyd yng Nghymru erioed, ond mae stormydd a oedd yn arfer digwydd unwaith mewn degawd yn digwydd bob blwyddyn erbyn hyn.

Mae methiant Llywodraeth y Deyrnas Unedig i gefnogi Cymru yn y maes hwn yn amlwg:

• Amcangyfrifir y bydd yn costio £600 miliwn i wneud hen domenni glo yn ddiogel, ond hyd at 2024, dim ond £25 miliwn y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi’i neilltuo^[45] – er eu bod wedi cadw cyfrifoldeb dros y tomenni hyn drwy’r Awdurdod Glo.^[46]
• Yn ystod Storm Dennis yn 2020, a achosodd lifogydd difrifol mewn cymunedau yng Nghymru, ni chafodd lluoedd arfog eu rhoi ar waith i gynorthwyo Cymru.
• Mae amddiffyn sifil yn parhau yn flaenoriaeth isel i Lywodraeth y Deyrnas Unedig o gymharu â’r sylw mae’n ei roi i gamau milwrol dramor.

I Gymru, mae gwariant ar amddiffyn yn teimlo fel polisi yswiriant nad yw byth yn talu.

Mae sicrhau annibyniaeth ynni hefyd yn fater o amddiffyn. Mae lleihau dibyniaeth ar fewnforion o wladwriaethau awdurdodaidd yn cryfhau diogelwch cenedlaethol ac o fudd i’r amgylchedd hefyd.

Y ffordd fwyaf effeithiol o wneud hyn ydy:

• Cynyddu gwaith cynhyrchu ynni adnewyddadwy gartref.
• Cyflymu’r trawsnewid i gludiant heb allyriadau.
• Ennill rheolaeth dros bolisi ynni, sydd wedi’i gyfyngu i San Steffan ar hyn o bryd.

Fel y mae hi nawr, nid yw Cymru yn gallu cymeradwyo prosiectau ynni mwy na 350MW ac nid oes ganddi unrhyw reolaeth dros y grid ynni na’r diwydiant niwclear. Byddai annibyniaeth yn caniatáu i Gymru gymryd rheolaeth dros ei diogelwch ynni, gan sicrhau bod anghenion Cymru yn cael blaenoriaeth dros fuddiannau San Steffan.