Mae llawer o bobl yn hoffi’r syniad o annibyniaeth ond yn poeni beth allai newid. Er bod adeiladu democratiaeth newydd yn swnio’n gyffrous, y gofid i’r rhan fwyaf o bobl yw y gallai hyn droi eu bywydau wyneb i waered dros nos.

Faint o Ddyled Genedlaethol y Deyrnas Unedig Fyddai Cymru yn ei Etifeddu?

Cwestiwn sy’n codi’n aml wrth drafod annibyniaeth ydy a fyddai Cymru'n cael cyfran o ddyled genedlaethol y Deyrnas Unedig yn faich. Yn 2023, roedd dyled genedlaethol y Deyrnas Unedig yn fwy na £2.7 triliwn,^[48] gyda llawer wedi’i gronni dros flynyddoedd maith o ganlyniad i benderfyniadau a wnaed gan lywodraethau’r Deyrnas Unedig.

Nid oes unrhyw reol sy’n dweud bod rhaid i Gymru dderbyn unrhyw gyfran o’r ddyled hon - byddai’n rhan o’r trafodaethau.^[49]

Ychydig iawn o ddyled y Deyrnas Unedig, neu ddim o gwbl, a dderbyniodd rhai cenhedloedd fel Iwerddon pan ddaethant yn annibynnol yn 1922 er mwyn hwyluso creu Gogledd Iwerddon .^[50] Mae rhai cenhedloedd wedi cytuno i dderbyn cyfran, ond roedd hynny’n cael ei gydbwyso’n aml drwy dderbyn asedau megis cronfeydd wrth gefn tramor, seilwaith, neu sefydliadau oedd yn eiddo i’r wladwriaeth.

Byddai annibyniaeth yn rhoi rheolaeth i Gymru dros ein benthyca ein hunain ar sail ein hanghenion. Mae hyn yn golygu y byddem yn gallu penderfynu ble i fuddsoddi, boed hynny mewn seilwaith, gwasanaethau cyhoeddus, neu dyfu ein heconomi.

Beth Fyddai’n Digwydd i Gyflogwyr Mawr Sector Cyhoeddus y Deyrnas Unedig yng Nghymru, Fel y DVLA, ONS a CThEF?

Efallai y byddai rhai swyddi’n cael eu colli wrth i adrannau sy’n perthyn i’r Deyrnas Unedig leihau, ond byddai angen sefydliadau ar Gymru i gyfateb i rai fel y DVLA, ONS, a CThEF. Gallai llawer o weithwyr y sector cyhoeddus symud i adrannau llywodraeth newydd yng Nghymru, megis Gweinyddiaeth Amddiffyn neu’r hyn fyddai’n cyfateb i’r Swyddfa Dramor.

Gallai creu’r adrannau cyhoeddus newydd hyn gynhyrchu digon o swyddi i gymryd lle’r rhai a gollir.

Beth Fydd yn Digwydd i Fudd-daliadau a Chymorth ar gyfer Anabledd?

Ar hyn o bryd, mae budd-daliadau a chymorth ar gyfer anabledd yn cael eu rheoli gan San Steffan. Mae hyn yn cynnwys taliadau fel y Credyd Cynhwysol, Taliadau Annibyniaeth Personol (PIP), Lwfans Gofalwyr, a Lwfans Ceisio Gwaith. Nid oes gan yr Llywodraeth Cymru unrhyw bŵer i newid y systemau hyn.

Mae llawer o bobl o’r farn bod system budd-daliadau’r Deyrnas Unedig yn araf, yn annheg, ac yn anodd cael mynediad ati, yn enwedig i bobl anabl. Mae rhai polisïau, megis sancsiynau ar fudd-daliadau ac asesiadau llym, yn gwthio pobl sy’n agored i niwed i sefyllfa o galedi.

Gallai Cymru annibynnol lunio system yn seiliedig ar degwch, urddas, ac effeithlonrwydd. Er enghraifft, gallem:

• Wella’r gefnogaeth i ofalwyr.
• Rhoi mwy o bŵer i feddygon teulu asesu ar gyfer budd-daliadau anabledd.
• Os bydd adnoddau’n caniatáu, cyflwyno incwm sylfaenol i bawb neu warant o ran lleiafswm incwm.

A Fyddaf yn Dal i Dderbyn Fy Mhensiwn Ar Ôl Cael Annibyniaeth?

Mae llawer o bobl yn poeni a fyddai pensiynau yn dal i gael eu talu ar ôl cael annibyniaeth. Byddai pensiynau gwladol yn rhan allweddol o’r trafodaethau annibyniaeth.

Mae pensiynau gwladol yn seiliedig ar gyfraniadau Yswiriant Gwladol. Dylai fod gan unrhyw un sydd wedi talu i mewn i’r system yr hawl i gael eu pensiwn gwladol, ble bynnag y maent yn byw. Caiff dros filiwn o bensiynau gwladol y Deyrnas Unedig eu talu eisoes i bobl sy’n byw dramor.^[51]

Mae pensiynau preifat a rhai gweithleoedd hefyd yn cael eu diogelu’n gyfreithiol, sy’n golygu bod rhaid iddynt dalu’r hyn y mae eu haelodau wedi’i ennill.

Yn y dyfodol, gallai Cymru wneud sicrwydd wrth ymddeol yn flaenoriaeth genedlaethol. Gallai hynny gynnwys creu pensiwn gwladol Cymru, gyda chefnogaeth bosib gan ffynonellau ariannu newydd fel cronfa gyfoeth sofran.

A Fydd Fy Nghyfrif Banc, Morgais, Benthyciadau, a Chardiau Credyd yn Dal yn Ddilys?

Byddan. Mae contractau ariannol yn rhwymo mewn cyfraith, felly byddai eich cyfrif banc, morgais, benthyciadau, a chardiau credyd yn parhau’n ddilys, beth bynnag fo’r newidiadau gwleidyddol.

Mae bancio’n fyd-eang. Mae llawer o bobl eisoes yn defnyddio banciau digidol fel Monzo, Revolut, a Starling, sy’n gweithredu ar draws ffiniau. Mae gan fanciau traddodiadol fel HSBC, Barclays a Lloyds ganghennau ledled y byd hefyd.

Byddai banciau yng Nghymru yn parhau dan yr un system oni bai bod y Senedd yn cyflwyno rheolau newydd. Hyd yn oed petai Cymru yn creu ei banc canolog ei hun, byddai gan bobl fynediad o hyd i wasanaethau bancio rhyngwladol.

Petai Cymru yn cyflwyno ei harian ei hun, byddai sefydliadau ariannol yn rheoli’r newid yn ofalus, gan sicrhau bod taliadau, cynilion, a dyledion yn parhau’n ddiogel. Mae cenhedloedd eraill sydd wedi cael annibyniaeth o’r newydd, fel Iwerddon, wedi gwneud hyn ac wedi cynnal sefydlogrwydd ariannol.

A Fydd Fy Mhasbort a Fy Nhrwydded Yrru yn Dal yn Ddilys?

Byddai Cymru annibynnol yn cyhoeddi ei phasbortau a’i thrwyddedau gyrru ei hun ond ni fyddai angen i chi newid eich rhai cyfredol ar unwaith.

Byddai angen adnewyddu pasbortau o fewn cyfnod penodol ar ôl cael annibyniaeth, gan ddibynnu ar y ddinasyddiaeth y byddwch yn dewis ei chadw.

Mae’n debyg y byddai trwyddedau gyrru yn parhau’n ddilys am gyfnod hirach, o bosib hyd at y dyddiad y byddant yn dirwyn i ben, oherwydd nad ydynt yn brawf o ddinasyddiaeth.

A Fyddai Hawl o Hyd i Ddefnyddio Ysbytai yn Lloegr?

Byddai. Mae gofal iechyd yng Nghymru wedi’i ddatganoli’n llawn ers 1999, sy’n golygu bod GIG Cymru eisoes wedi’i wahanu’n rhannol o NHS England, NHS Scotland, ac Adran Iechyd Gogledd Iwerddon.

Dan gytundeb yr Ardal Deithio Gyffredin (CTA), mae gan ddinasyddion y Deyrnas Unedig ac Iwerddon ryddid i symud a chael mynediad at wasanaethau cyhoeddus penodol, gan gynnwys gofal iechyd, ar yr un telerau â thrigolion lleol. Mae cytundebau yn eu lle hefyd sy’n galluogi pobl i dderbyn gofal brys a gofal a gynlluniwyd ledled Cymru, Lloegr, yr Alban, Gogledd Iwerddon, ac Iwerddon. Mae’r cytundebau hyn yn cynnwys gofal brys yn Nhiriogaethau Dibynnol y Goron hyd yn oed.^[52]

Cyn belled â bod y CTA (neu drefniant tebyg) yn parhau, byddai pobl sy’n teithio rhwng Cymru a Lloegr – gan gynnwys y rhai sy’n byw ar hyd y ffin – yn parhau i gael mynediad rhwydd at ofal iechyd brys. Mae’n debygol y byddai systemau sydd yn eu lle ar gyfer gofal arferol, megis cofrestriadau gyda meddygon teulu, triniaethau ysbyty, ac atgyfeiriadau at arbenigwyr, yn parhau, gyda thrafodaethau yn sicrhau trosglwyddiad llyfn.

Gallai annibyniaeth alluogi Cymru i ddatblygu arbenigedd dwfn mewn meysydd meddygol penodol, gan ddenu cleifion rhyngwladol. Mae llawer o wledydd yn gwneud hyn eisoes - er enghraifft, Almaenwyr yn teithio i Hwngari ar gyfer gofal deintyddol neu Brydeinwyr yn mynd i Dwrci. Ategu gwasanaethau’r GIG i drigolion Cymru fyddai hynny, nid eu disodli.

Beth Os Ydw I’n Byw yng Nghymru Ond yn Gweithio yn Lloegr?

Fel y soniwyd, mae’r Ardal Deithio Gyffredin (CTA) yn gwarantu rhyddid i symud rhwng Prydain Fawr, Iwerddon a Thiriogaethau Dibynnol y Goron. Mae hyn yn gwarantu’r hawl i weithio neu astudio heb fisa.

Mae llawer o bobl Ewrop eisoes yn cymudo dros ffiniau rhyngwladol ar gyfer gwaith. Mae cytundebau safonol yn sicrhau hawliau gweithwyr, eu trefniadau treth, a mynediad at wasanaethau fel gofal iechyd (fel y soniwyd). Byddai’r mathau hyn o gytundebau yn helpu i gadw’r ffin ddirwystr sydd eisoes yn bodoli rhwng Cymru a Lloegr.

Beth Am Fy Nghyngor Lleol?

Byddai Cymru annibynnol yn cryfhau democratiaeth leol. Gellid sicrhau amddiffynfa gyfansoddiadol i’r cynghorau i atal ymyrraeth ormodol gan y llywodraeth ganolog. Gallen nhw hefyd godi a chadw cyfran fwy o’u cyllid eu hunain, gan ganiatáu iddynt wario trethi lleol ar flaenoriaethau lleol. Gallai ffiniau sefydlog atal yr ad-drefnu mynych a diangen a welwyd yn y gorffennol.

Mae rhai pwerau – megis gwasanaethau bws a threthu ail gartrefi – wedi’u dirprwyo eisoes i gynghorau sir a chymuned dan y Senedd.

Mae gwahanol ffyrdd y gallai Cymru drefnu llywodraeth leol ar ôl cael annibyniaeth. Gallem barhau ag awdurdodau unedol, cyflwyno llywodraeth ranbarthol (fel Cynulliad Llundain), neu hyd yn oed greu system ffederal sy’n rhoi mwy o rym i gymunedau lleol. Mae llawer o wledydd yn defnyddio’r systemau hyn yn llwyddiannus, felly byddai gan Gymru gyfres o opsiynau.

A Fydd Effeithiau ar Ffermwyr Cymru a Diogelwch Bwyd?

Mae ffermio’n hollbwysig i economi wledig Cymru, ond er ei fod yn faes sydd wedi’i ddatganoli, mae penderfyniadau allweddol yn dal i gael eu dylanwadu gan San Steffan. Mae cytundebau masnach ôl-Brexit gydag Awstralia a Seland Newydd yn caniatáu mewnforion cig rhatach, o ansawdd is, sy’n ei gwneud yn anoddach i ffermwyr Cymru gystadlu. Er bod amaethu wedi’i ddatganoli, nid yw San Steffan chwaith wedi adfer yn llawn y £250 miliwn mewn cymorthdaliadau ffermio gan yr Undeb Ewropeaidd a gollodd Cymru wedi Brexit.^[53]

Byddai annibyniaeth yn rhoi reolaeth lawn i Gymru dros bolisïau amaeth a diogelwch bwyd. Byddai hyn yn galluogi Cymru i ddiogelu ffermwyr lleol rhag cystadleuaeth annheg, buddsoddi mewn ffermio cynaliadwy, a datblygu system bwyd sydd o fudd i’r cynhyrchwyr a’r defnyddwyr.

A Fyddai Annibyniaeth yn Gallu Gwneud Tai yn Fwy Fforddiadwy?

Mae polisi tai wedi’i ddatganoli, ond mae pwerau ariannol allweddol yn parhau yn San Steffan. Mae hyn yn ei gwneud yn anoddach i Gymru fynd i’r afael â rhenti sy’n codi, phrisiau tai, a digartrefedd.

Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy’n gosod budd-dâl tai, sy’n golygu nad yw Cymru yn gallu addasu’r gefnogaeth i’r rhai sy’n rhentu. Mae rheolau trethu ar landlordiaid ac ail gartrefi, ac eithrio treth y cyngor, hefyd dan reolaeth San Steffan, ac mae hynny’n cyfyngu ar ymdrechion i reoli’r hapfasnach ar gartrefi gwyliau sy’n prisio pobl leol allan o’u cymunedau.

Gydag annibyniaeth, gallai Cymru gyflwyno rheolaeth gryfach ar renti, buddsoddi mwy mewn tai cymdeithasol, a gosod rheolau treth tecach ar gyfer ail gartrefi. Byddai hyn yn rhoi’r pŵer i Gymru drin cartrefi fel hawl sylfaenol yn hytrach na nwyddau masnachol.

Beth Fyddai’n Digwydd i Drafnidiaeth?

Fel y soniwyd ynghynt, nid oes gan Gymru reolaeth lawn dros ei seilwaith rheilffyrdd. Mae’r methiant i ddatganoli’r pwerau hyn yn 2005 wedi arwain at golli biliynau o bunnoedd mewn cyllid, megis penderfyniad Llywodraeth y Deyrnas Unedig i gategoreiddio HS2 yn brosiect “Lloegr a Chymru” er mai Lloegr sy’n cael yr holl fanteision.

Er bod rhai pwerau ym maes Trafnidiaeth wedi’u datganoli, mae San Steffan yn parhau i reoli’r seilwaith rheilffyrdd a thrwyddedu gyrwyr, yn ogystal â’r rhan fwyaf o gyfreithiau sy’n ymwneud â theithio ar y môr a hedfan.^[54] Byddai llawer o bethau, fel arwyddion ffyrdd, yn debygol o aros fel y maent.

Gyda rheolaeth lawn dros bolisi trafnidiaeth, gallai Cymru gyflwyno mesurau ychwanegol i wella diogelwch ar y ffyrdd, megis trwyddedau gyrru profianaethol i yrwyr sydd newydd gymhwyso. Gallai hefyd ddatblygu dewisiadau eraill yn y tymor hir i gymryd lle trethi ceir a thollau tanwydd, megis talu wrth ddefnyddio ffyrdd neu daliadau tagfeydd.

Byddai annibyniaeth yn rhoi reolaeth lawn i Gymru dros fuddsoddi mewn trafnidiaeth.

Byddai hynny’n caniatáu i Gymru ehangu gwaith trydanu rheilffyrdd, cyflymu’r trawsnewid i gludiant gwyrddach, a blaenoriaethu gwariant ar seilwaith ar sail anghenion Cymru yn hytrach na’r hyn y mae Trysorlys y Deyrnas Unedig yn ei ystyried yn “werth am arian”. Byddai Llywodraeth Cymru â rheolaeth lawn yn gallu datblygu rhwydweithiau metro rhanbarthol, gwella cysylltiadau trafnidiaeth rhwng y de a’r gogledd a rhwng ardaloedd gwledig a threfol, a sicrhau cysylltiadau newydd ar y môr a thrwy hedfan, yn arbennig ar gyfer nwyddau.

A Fyddwn I’n Dal I Allu Derbyn yr Un Rhaglenni Teledu a Radio?

Mae’r BBC yn gorfforaeth Brydeinig, sy’n cael ei chyllidon gan ffi’r drwydded, a gesglir gan Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Bwrdd unedol y BBC yn Llundain sy’n penderfynu sut caiff yr arian hwn ei wario, gydag un yn unig o blith ei 14 o gyfarwyddwr yn cynrychioli Cymru.

Mae dwy senario debygol ar ôl annibyniaeth. Y cyntaf yw y gallai’r BBC barhau i weithredu ar draws y Deyrnas Unedig, gyda BBC Cymru Wales yn dod yn endid cyfreithiol ar wahân. Byddai’n dal i ddarlledu rhaglenni’r BBC a rennir ynghyd â BBC Lloegr, BBC yr Alban a BBC Gogledd Iwerddon. Yn yr achos hwn, byddai Cymru yn gosod ei ffi trwydded ei hun i helpu i ariannu’r BBC ac S4C.

Yr ail senario ydy creu darlledwr cyhoeddus annibynnol i Gymru heb ei glymu'n ffurfiol â’r BBC o gwbl. Byddai’r darlledwr hwn yn gwneud ei benderfyniadau ei hun ynglŷn â beth i’w gynhyrchu yn Saesneg ac yn Gymraeg, ac yn cael ei reoleiddio gan y Senedd. Gellid ei ariannu drwy ffi trwydded, cymysgedd o ffi trwydded a hysbysebu, neu ariannu cyhoeddus uniongyrchol.

Byddai gwasanaethau teledu a radio masnachol yn debygol o barhau fel arfer. Mae Sky a Virgin Media ill dau ar gael yn Iwerddon. Yn ogystal, byddai cyfle i ddatblygu mwy o gyfryngau wedi’u seilio yn y gymuned a chyfryngau nid-er-elw er mwyn gwella sylw’r cyfryngau i Gymru - rhywbeth sy’n cael ei gydnabod yn wendid ar hyn o bryd.

Ni fyddai effaith ar wasanaethau ffrydio fel Netflix, Amazon Prime, a YouTube. Nid yw’r cyfryngau cyfoes wedi’u cyfyngu gan ffiniau gwledydd erbyn hyn, yn wahanol i’r gorffennol pan mai sianeli o’u gwledydd eu hunain yn unig y gallai pobl eu gwylio.

Beth Fyddai’n Digwydd i Dimau Chwaraeon Cymru?

Mae Cymru eisoes yn annibynnol mewn nifer o chwaraeon, gan gynnwys rygbi a phêl-droed, ac mae ganddi draddodiad cryf ym maes chwaraeon. Byddai annibyniaeth yn gwarantu timau Olympaidd a Pharalympaidd i Gymru, gan ganiatáu i athletwyr sy’n cystadlu ar ran Team GB ar hyn o bryd i gynrychioli Cymru yn lle hynny. Byddai hyn yn rhoi cyfle i ragor o athletwyr Cymru gystadlu ar y lefel uchaf ac yn dod â chydnabyddiaeth ryngwladol i Gymru.

Yng Ngemau Olympaidd yr Haf yn Ffrainc yn 2024, bu 33 o athletwyr o Gymru yn cystadlu dan faner Team GB.^[55] Fodd bynnag, roedd gan Iwerddon annibynnol dros 150 o athletwyr yn cynrychioli eu gwlad, gan ennill cydnabyddiaeth ryngwladol a rhoi hwb i dwristiaeth yn Iwerddon ac i falchder cenedlaethol.

Mae criced yn un o blith ychydig o’r prif chwaraeon lle nad yw Cymru yn cystadlu ar wahân. Er syndod, mae sefydliadau criced Cymreig, gan gynnwys Criced Cymru a Chlwb Criced Morgannwg, yn gwrthwynebu ffurfio tîm cenedlaethol.^[56] Mae hyn wedi atal cricedwyr o Gymru rhag chwarae criced rhyngwladol ers degawdau, er bod gwledydd fel Seland Newydd, sydd â phoblogaeth debyg, yn ffynnu yn y gamp. Roedd gan Gymru ei thîm criced ei hun yn y 1920au a’r 1930au,^[57] ac roeddent yn chwarae yn erbyn timau fel India’r Gorllewin a De Affrica. Petai Cymru yn cystadlu mewn twrnameintiau undydd a T20, byddai’n cael sylw aruthrol mewn gwledydd fel India a Phacistan, yn hytrach na chael un chwaraewr bach o bob cenhedlaeth yn cynrychioli Lloegr.

Gan fod Cymru eisoes yn chwarae pêl-droed yn annibynnol, does dim rheswm pam na allai clybiau fel Dinas Abertawe, Dinas Caerdydd, Wrecsam, Casnewydd, a Merthyr barhau i chwarae yng nghynghreiriau Lloegr ar ôl annibyniaeth petaen nhw’n dymuno gwneud hynny. Mae hyn yn gyffredin ym myd pêl-droed – er enghraifft, mae TNS, sef pencampwyr y Cymru Premier, yn chwarae eu gemau cartref yng Ngroesoswallt yn Lloegr. Yn yr un modd, mae Berwick Rangers yn chwarae yng nghynghreiriau’r Alban, mae Derry City o Ogledd Iwerddon yn chwarae yng Nghynghrair Iwerddon, ac mae FC Andorra yn cystadlu yn system cynghreiriau Sbaen. Byddai gan dimau Cymreig sy’n chwarae yn Lloegr ar hyn o bryd y dewis i ymuno â system gynghreiriau Cymru yn wirfoddol, yn hytrach na chael eu gorfodi i wneud hynny.