Ein bwriad ydy seilio’r canllaw hwn ar ‘siarad yn blaen’ a ffeithiau. Mae’n rhoi’r wybodaeth fydd yn eich galluogi i deimlo’n fwy hyderus am Gymru annibynnol – ac i ddylanwadu ar bobl eraill.
Credwn mai dyma’r amser i gael dadl lawn ynglŷn ag annibyniaeth i Gymru. Pam?
Pam Ddim?
Bydd rhai pobl yn dweud bod Cymru yn ‘rhy fach’ i fod yn annibynnol. Ond mae rhai o wledydd mwyaf ffyniannus, cyfartal a hapus y byd yn wledydd bychain. Beth sy’n gwneud pobl Cymru yn wahanol i Slofaciaid, Daniaid neu Wyddelod? Mae’n sefyll i reswm y dylai pob penderfyniad sy’n effeithio ar Gymru gael ei wneud yng Nghymru – nid rhai ohonynt, ond pob un ohonynt. Nid yw Cymru yn berffaith. Mae digon o broblemau i fyndi’r afael â nhw. Oni fyddai’n haws delio â’r problemau hynny petai ein llywodraeth yn un sydd â’i holl sylw ar anghenion Cymru? Ar hyn o bryd, mae San Steffan yn trin Cymru fel rhyw ran fach ddi-nod o’r Deyrnas Unedig ac yn gwneud penderfyniadau ar sail blaenoriaethau pobl eraill – fel y gwelon ni gyda Brexit, HS2 a’r ymateb i COVID-19. Os yw sefydliad wedi methu rhoi’r sylw dyledus i’ch anghenion chi dro ar ôl tro, y cam naturiol yw ffurfio’ch sefydliad eich hun a chydio yn eich tynged eich hun. Mae annibyniaeth yn gyfle i greu Cymru well.
Mae Cymru’n Wahanol
Mae rhai pobl yn gofyn: “Cymru? Rhan o Loegr yw honna, ynte?” Mae gan Gymru lawer yn gyffredin â gwledydd a rhanbarthau eraill y Deyrnas Gyfunol, ond mae gennym hefyd ein gwleidyddiaeth, ein gwerthoedd, ein hanesion, a’n hiaith ein hunain. Mae’r rhain wedi’u ffurfio gan bobl o bob cefndir, gan gynnwys un o gymunedau amlddiwylliannol hynaf Prydain yn Butetown yng Nghaerdydd, disgynyddion ymfudwyr diwydiannol, a’r ‘Cymry Newydd’ o Ewrop a thu hwnt. Ond eto, caiff Cymru ei thrin fel un o ranbarthau Lloegr yn rhy aml o lawer. Nid creu rhaniadau yw bwriad annibyniaeth; mae’n ymwneud â dathlu ein hunaniaeth unigryw ni a sicrhau ein lle yn aelod cydradd o’r gymuned fyd-eang.
Cael y Llywodraeth y Byddwch yn Pleidleisio Drosti
Mae Aelodau Seneddol Cymru yn ffurfio 5% o Dŷ’r Cyffredin. Does dim gwahaniaeth sut bydd Cymru’n pleidleisio mewn etholiad cyffredinol, y llywodraeth y mae Lloegr ei heisiau a gawn yn San Steffan. Ers 1945, dim ond am ddwy flynedd y bu i ganlyniadau etholiadau yng Nghymru bennu pwy oedd llywodraeth y Deyrnas Unedig – rhwng 1964 a 1966.
Bychan yw llais Cymru yn San Steffan ac mae wedi crebachu ymhellach, gyda 32 yn unig o Aelodau Seneddol yn cael eu hethol yng Nghymru yn 2024, o gymharu â 40 cyn hynny.
Mae Senedd Cymru yn cael ei chyllido drwy Fformiwla Barnett, sy’n dyrannu arian i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Fodd bynnag, caiff y cyllid hwn ei bennu gan Drysorlys y Deyrnas Unedig yn Llundain, ar sail anghenion a blaenoriaethau Lloegr. Undeb anghyfartal yw’r Deyrnas Gyfunol, ac felly y bydd hi byth. Rhaid i bobl Cymru gymryd rheolaeth dros eu dyfodol eu hunain.
Dim Rhagor o Esgusodion o Fae Caerdydd
Er bod rhywfaint o gynnydd wedi bod ers datganoli, dim ond os bydd gan Lywodraeth Cymru reolaeth lwyr dros bob maes polisi y gall gwir newid ddigwydd. Er enghraifft, sut gallwn ni integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol yn iawn tra bydd gwariant ar les a threthu yn parhau dan reolaeth San Steffan? Byddai Lywodraeth Cymru annibynnol – nid ‘gweinyddiaeth ddatganoledig’ – yn gallu bod yn llawer mwy uchelgeisiol. Byddai annibyniaeth yn rhoi’r galluoedd y mae eu hangen ar Gymru er mwyn ailadeiladu ei heconomi a’r gymdeithas, gan sicrhau hefyd bod ein gwleidyddion yn gwbl atebol i ni.
Peidiwch â Meddwl am “Risgiau”; Meddyliwch am “Gyfleoedd”
Mae llawer o bobl yn dweud bod annibyniaeth yn syniad sy’n apelio, ond na fyddai Cymru fyth yn gallu ei fforddio. A byddai, mi fyddai risgiau ynghlwm wrth ddod yn wlad annibynnol. Mae pobl yn cymryd risgiau er mwyn cael gwell dyfodol. Mae dadl annibyniaeth yn rhoi gormod o sylw i risg a dim digon o sylw i gyfleoedd. Mae mwy a mwy o bobl yn dod i sylweddoli hynny – ac mae’n eu grymuso nhw.
Mae gan Gymru gyfoeth o adnoddau a gallai arwain y ffordd wrth fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd. Ond allwn ni ddim manteisio’n llawn ar asedau fel ynni gwynt ar y môr oherwydd eu bod yn cael eu rheoli gan Ystad y Goron. Byddai annibyniaeth yn caniatáu i Gymru ddatblygu economi i adlewyrchu blaenoriaethau Cymru, nid rhai Prydeinig.
Byddai hefyd yn rhoi’r pŵer i ni greu cymdeithas decach, gan fynd i’r afael â’r anghyfiawnder a wynebir gan bobl liw, y gymuned LHDTC+, pobl anabl, y 29% o blant Cymru yr amcangyfrifir eu bod yn byw mewn tlodi2 a grwpiau eraill sydd wedi’u hesgeuluso a’u hymylu ers cymaint o amser.
Oes, mae’n rhaid i ni gydnabod y risgiau. Ond efallai mai’r risg fwyaf ydy gwneud dim byd.
Dechrau Newydd
Waeth pwy sydd mewn grym yn San Steffan, mae Cymru wastad yn cael ei gadael ar ei hôl hi. Mae ein heconomi yn methu ag ateb anghenion y mwyafrif, mae ein system addysg yn annigonol, ac mae atebolrwydd gwleidyddol yn wan. Mae llawer gormod o bobl ifanc yng Nghymru yn wynebu dyfodol heb wir obaith nac uchelgais.
Allwn ni ddim dibynnu ar San Steffan i ddatrys hyn. Mae’n bryd i Gymru gydio yn yr awenau a chreu gwell dyfodol. Fydd neb arall yn gwneud hynny droson ni. Dim ond ni all ysgrifennu’r bennod nesaf yn hanes Cymru.
2 Welsh Government (21st March 2024). “Relative income poverty: April 2022 to March 2023”.