Nid oes un ateb unigol i’r cwestiwn hwn – mae hanes, gwleidyddiaeth, ac economeg oll yn rhan o’r ateb.

Am ganrifoedd, roedd gan Gymru ei chyfreithiau a’i rheolwyr ei hun, ond roedd rhaniadau mewnol a phwysau allanol yn golygu ei bod yn anodd cynnal annibyniaeth. Yn wahanol i’r Alban, a gadwodd ei systemau cyfreithiol a rhai systemau gwleidyddol ar ôl Deddf Uno 1707, cafodd Cymru ei hamsugno’n raddol gan Loegr. Drwy Ddeddfau Cyfreithiau yng Nghymru (1535–1542), gorfodwyd cyfraith a gweinyddiaeth Lloegr, gan ddileu Cymru i bob pwrpas fel endid gwleidyddol ar wahân.³

Eto i gyd, goroesodd hunaniaeth a diwylliant Cymreig. Cadwodd yr iaith Gymraeg, llenyddiaeth a sefydliadau Cymreig y syniad o Gymru yn fyw – ond yn fwy na dim, cryfder a gwytnwch y bobl waeth sicrhau bod ein cenedl yn goroesi. Dros gyfnod, tyfodd cynrychiolaeth wleidyddol, gan arwain at ddatganoli yn 1999. Fodd bynnag, nid yw datganoli yn golygu annibyniaeth. Mae Cymru yn dal i fod heb reolaeth dros feysydd allweddol megis cyfiawnder, lles, ynni a pholisi tramor.

Mae dibyniaeth economaidd yn ffactor arall. Mae Cymru wedi’i chymhathu’n ddwfn yn economi’r Deyrnas Unedig, ond mae penderfyniadau ynglŷn â seilwaith, buddsoddi, a diwydiant wastad wedi rhoi blaenoriaeth i rannau eraill o’r Deyrnas Unedig, yn enwedig de-ddwyrain Lloegr. Mae hynny wedi arwain at danddatblygu economaidd a’r canfyddiad bod Cymru yn rhy fach neu’n rhy dlawd i fod yn annibynnol. Ond canlyniad i benderfyniadau a wnaed ymhell o Gymru ydy hynny, nid adlewyrchiad o’r bobl sy’n byw yma.

O graffu arnynt, dydy’r amheuon hyn ddim yn dal dŵr. Mae llawer o genhedloedd bychain wedi ennill annibyniaeth ac wedi ffynnu. Erbyn hyn, nid gofyn a all Cymru fod yn annibynnol ydy’r cwestiwn iawn, ond a ddylai barhau yn y Deyrnas Unedig, o ystyried yr anghydraddoldebau sydd wedi’u gwreiddio yn y system bresennol.

Neu mewn geiriau eraill: Petai Cymru eisoes yna annibynnol, a fydden ni’n pleidleisio i ymuno â’r Deyrnas Unedig?

3 In modern English, the text of the 1535 Act includes the following: “Albeit the Dominion Principality and Country of Wales justly and righteously is and ever has been incorporated, annexed, united and subject to & under the Imperial Crown of this Realm (England), as a very limb and joined of the same…”