Pam nad yw datganoli’n ddigon, a pha wahaniaeth fyddai annibyniaeth yn ei wneud?

Ers 1999, mae Llywodraeth Cymru wedi cael cyfrifoldeb dros rai agweddau ar bolisi cyhoeddus, fel iechyd, addysg, llywodraeth leol, datblygu economaidd, a’r Gymraeg. Felly pam fod angen annibyniaeth? Allwn ni ddim gweithio gyda’r gyfundrefn sydd ohoni?

Er bod datganoli yn gam mawr ymlaen i Gymru, mae’r gyfundrefn bresennol yn ddiffygiol. Mae Llywodraeth Cymru’n cael gwneud penderfyniadau am rai pethau, ond mae Llywodraeth San Steffan yn aml yn cyfyngu ar yr hyn mae Cymru’n cael ei wneud. Enghraifft o hyn yw’r setliad ariannol newydd a gyflwynwyd ers mis Ebrill 2019. Mae’n rhoi’r grym i Gymru amrywio cyfraddau treth incwm, ond mae'r grym hwnnw'n gyfyngedig. Mae’n rhaid ei wneud o fewn fframwaith cyllidol y bydd gweinidogion y llywodraeth yng Nghaerdydd a’n “partner” mwy yn Llundain wedi cytuno arno.

Mae yna restr hir o feysydd lle nad oes gan Gymru rym o gwbl! Er enghraifft, chawn ni ddim pasio llawer o gyfreithiau troseddol, a does gennyn ni ddim rheolaeth dros ein llysoedd, ein carchardai na’n gwasanaeth prawf. Mae llywodraeth San Steffan yn bwriadu rhoi cyfrifoldeb i ardal Manceinion i reoli ei heddlu ei hun, ond nid i Gymru. Ar yr un pryd, mae grymoedd croes cynhenid ar waith mewn datganoli yng Nghymru. Er taw’r naratif amlycaf yw bod datganoli yn well nag annibyniaeth lawn, pan ddaw cyfle i bleidleisio dros ragor o bwerau, bydd llawer o Aelodau Senddol Cymru’n pleidleisio yn erbyn hynny. Digwyddodd hyn gyda Bil Plismona a Throsedd 2016, pan ataliodd llawer o Aelodau Senddol Cymru eu pleidlais yn hytrach na chefnogi datganoli plismona a phwerau eraill i Gymru.

Hefyd, caiff penderfyniadau ynglŷn â chynhyrchu ynni eu gwneud y tu allan i Gymru, am nad yw llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn credu y gallwn ni wneud y penderfyniadau hyn droson ni’n hunain. Dan y setliad datganoli diweddaraf, mae’n rhaid i unrhyw ddatblygiad sy’n cynhyrchu dros 350 MW o ynni gael ei gymeradwyo gan San Steffan. Ym mis Mehefin 2018, rhoddodd Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol ddiwedd ar brosiect a fyddai wedi adeiladu’r morlyn llanw cyntaf o’i fath yn y byd ym Mae Abertawe. Dim ond un enghraifft yw hyn o’r ffordd mae San Steffan yn cadw pŵer dros rai meysydd, gan wrthod y cyfle i Lywodraeth Cymru drawsnewid ein heconomi.

Caiff Cymru ei gorfodi i fynd i ryfel, gan gynnwys rhyfeloedd anghyfreithlon fel Irac, yn groes  i’n hewyllys.

O ran darlledu, prin iawn y gwelwn ni fywyd Cymru ar ein teledu. Yn yr Alban, lansiwyd sianel newydd BBC Scotland yn ddiweddar. Mae Cymru’n gorfod bodloni ar friwsion o fwrdd San Steffan. Pwy all gyfiawnhau bod Aelodau Seneddol o Loegr yn penderfynu ar dynged S4C, neu’n gwrthod rhagor o raglenni Cymreig i BBC Cymru?

Mae’r system fel y mae hi yn cyfyngu ar bwerau Llywodraeth Cymru, ac mae’n gymysglyd a dryslyd hefyd. Hyd yn oed i arbenigwyr, mae’n aneglur pwy sy’n gyfrifol am wneud penderfyniadau, ac am beth. Mae llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wedi cadw rheolaeth dros 200 o feysydd polisi, yn amrywio o'r rhai y byddech chi'n eu disgwyl – fel diogelwch y wladwriaeth – i eithriadau rhyfedd fel masnachu ar y Sul a hofrenfadau! Os na all y gwleidyddion eu hunain fod yn siŵr ynglŷn â phwerau Cymru, sut mae disgwyl i bleidleiswyr cyffredin wybod? Dylai gwleidyddion fod yn atebol i bobl Cymru am eu gweithredoedd, ond heb wybod pwy sy’n gyfrifol am beth, mae hynny’n amhosibl. Mae’r gyfundrefn bresennol yn tanseilio sawl un o egwyddorion sylfaenol democratiaeth.

Beth yw ystyr datganoli mewn gwirionedd?

Mae trefn llywodraeth Prydain yn drefn sydd wedi’i chanoli’n arw, gyda’r grym yn y pen draw yn senedd San Steffan. Mae datganoli’n dirprwyo rhai pwerau i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon– ond nid yw’n eu hildio’n gyfan gwbl. Mae senedd y Deyrnas Gyfunol yn cadw’r awdurdod

eithaf dros y Deyrnas Gyfunol gyfan trwy gysyniad o'r enw sofraniaeth seneddol; gall unrhyw bwerau mae’n eu rhoi i’r llywodraethau datganoledig gael eu cipio ymaith ar fympwy.

Er bwriadau gorau’r prosiect datganoli, mae’r ffordd y cafodd ei gynllunio wedi cyfyngu ar allu Cymru i drefnu ei materion ei hun. Fe allen ni weithio i wella’r drefn bresennol  – datganoli rhagor o bwerau i Gymru, ac ar yr un pryd geisio cyfyngu ar allu’r Deyrnas Gyfunol i roi feto ar gynlluniau Cymru -– ond a yw hynny’n ddigon? Mae annibyniaeth yn golygu rhoi llechen lân i Gymru. Mae YesCymru’n credu mai’r ffordd orau ymlaen yw dwyn holl gymunedau Cymru ynghyd i greu democratiaeth sy’n glir, yn dryloyw, ac yn atebol i’r cyhoedd.