A all Cymru fforddio bod yn annibynnol?

Efallai fod annibyniaeth yn ddeniadol fel syniad, ond a fyddai’n gweithio’n ymarferol? A all Cymru fforddio sefyll ar ei thraed ei hun?

Un ddadl sy’n codi dro ar ôl tro yw bod gan Gymru ddiffyg cyllidol mawr.

Serch hynny, y pwynt pwysig i’w wneud yw nad rhywbeth anochel yw’r diffyg cyllidol hwn. Mae Cymru mewn diffyg o’r fath ar hyn o bryd oherwydd y camreoli economaidd sy’n deillio o fod yn rhan o’r Deyrnas Gyfunol. Nid yw’n dilyn bod rhaid i Gymru ddioddef diffyg o’r fath yn ei refeniw, ac nid oes rhwystrau o safbwynt ein galluoedd, ein system addysg, na chwaith ein safle yn y byd, sy’n golygu nad oes modd i ni fynd i’r afael â’r mater hwn fel gwlad annibynnol.

Yn fwy na hynny, drwy edrych ar amcangyfrif y balans cyllidol dros y ddau ddegawd diwethaf, fe welwn fod y diffyg hwn wedi amrywio’n sylweddol o’i lefel isaf yn 1999/00 i’w lefel uchaf yn 2009/10, yn dilyn yr argyfwng ariannol byd-eang. Roedd diffyg cyllidol y Deyrnas Gyfunol gyfan mor uchel â £167.4 biliwn yn 2009/10, tra bo disgwyl i Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol fenthyg hyd at £372 biliwn i dalu costau pandemig COVID-19. Mae’n wir hefyd bod gwledydd annibynnol yn aml yn gweithredu gyda diffyg cyllidol hirdymor. Yn wir, dros y degawd diwethaf, bu gan bron bob un o wledydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (neu’r OECD)  ddiffyg cyllidol a oedd, ar gyfartaledd, rhwng 3 ac 8 y cant. Yn ôl ffigurau’r OECD, 2001 oedd y tro diwethaf y bu gan y Deyrnas Gyfunol warged yn y gyllideb a dim ond chwe gwaith y bu ganddi warged ers 1970! Pan oedd yr argyfwng ariannol ar ei anterth, roedd gan Iwerddon ddiffyg cyllidol o 30 y cant, ac mae bellach wedi adfer y sefyllfa drwy reoli ei heconomi’n ofalus.

Fel gwlad annibynnol, yn y tymor canolig i’r tymor hir, gallwn anelu i fanteisio i’r eithaf ar bopeth sydd o’n plaid, gan ryddhau ein hunain o gyfyngiadau sydd wedi’u gorfodi arnon ni gan San Steffan o ran yr economi a threthiant. O fod wedi’n clymu i’r Deyrnas Gyfunol, rydyn ni’n dioddef effeithiau enghraifft glasurol o economi sy’n cymryd adnoddau ac yn ymelwa arnon ni.

Y sefyllfa bresennol

Er bod modd gweld potensial Cymru a’r holl opsiynau sydd ar gael i ni fel gwlad fach annibynnol, mae’n bwysig cydnabod y sefyllfa fel ag y mae hi, a deall y dasg sydd o’n blaenau – yn enwedig o ran sefyllfa Cymru yng nghyd-destun cyfoeth cymharol a gwariant cyhoeddus heddiw. Serch hynny, mae cafeat mawr ynghlwm wrth unrhyw ystyriaethau o’r fath, sef bod cryn dipyn o waith dyfalu i’w wneud ynghylch nifer o’r ffigurau a ddefnyddir fel dangosyddion. Er enghraifft, er ein bod yn gwybod beth yw’n ffigurau allforio ni y tu allan i’r Deyrnas Gyfunol i’r Undeb Ewropeaidd a’r Unol Daleithiau ynghyd â phartneriaid masnachu eraill, dydyn ni ddim yn gwybod beth yw’r ffigurau allforio o Gymru y tu mewn i’r Deyrnas Gyfunol ei hun. Gan hynny, dylid disgrifio ein Cynnyrch Domestig Gros (neu GDP) fel amcangyfrif yn unig, heb inni wybod beth yw’r posibilrwydd bod gwallau yn yr amcangyfrif hwnnw chwaith. Gydag annibyniaeth gallwn weddnewid y system.

O ran y balans cyllidol, ym mis Mawrth 2020 cyhoeddodd Canolfan Llywodraethiant Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd ddiweddariad am wariant cyhoeddus yng Nghymru ac effaith bosibl annnibyniaeth. Rhaid croesawu’r adroddiad hwn yn wyneb diffyg gwybodaeth am faterion cyllidol Cymru. Canfu’r adroddiad hwn fod gwariant cyhoeddus tua £43 biliwn yng Nghymru yn 2018-19, er mai £29.5 biliwn a godwyd mewn trethi.. 

Mae’r rheini sydd yn erbyn annibyniaeth yn dadlau bod y ffigurau hyn yn rhoi terfyn ar unrhyw ddadl o blaid annibyniaeth. Mae gan Gymru fwlch cyllidol o £13.5 biliwn, ac oni fyddwn ni’n cau’r bwlch hwnnw, mae annibyniaeth unai’n golygu trethi uwch o lawer neu doriadau i wasanaethau cyhoeddus.

Ond pa mor wir yw hyn?

Mae’n bwysig cydnabod bod ein diffyg ar hyn o bryd tua 18 y cant o’r Cynnyrch Domestig Gros. Cyn pandemig COVID-19, roedd y diffyg hwn yn lleihau, a dylid nodi bod £5 biliwn o’r diffyg o ganlyniad i bensiynau’r wladwriaeth – gan adlewyrchu’r anghydbwysedd presennol yn ein poblogaeth sy’n heneiddio. Mae’r ffigurau yn adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru yn cynnwys arian sy’n cael ei wario yng Nghymru, ond maen nhw hefyd yn cynnwys dyraniadau ar gyfer gwariant ledled y Deyrnas Gyfunol, sydd, gellid dadlau, yn pennu cyfran rhy uchel ar gyfer Cymru. Mae llawer o’r arian hwn yn cael ei wario mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Gyfunol, heb i Gymru weld unrhyw fudd ohono.

Er enghraifft, ystyriwch y cyswllt rheilffordd cyflym HS2 rhwng Llundain a Birmingham (sy’n cael ei adeiladu ar hyn o bryd), y cyswllt HS3 arfaethedig yng Ngogledd Lloegr, a Crossrail yn Llundain. Er bod yr holl brosiectau yma wedi eu lleoli yn Lloegr, mae llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn mynnu y bydd trigolion Cymru yn cael budd ohonyn nhw, ac felly mae’r cyfan yn cyfrif fel rhan o gost gwariant cyhoeddus yng Nghymru. Yn yr un modd, mae llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn gosod £1.9 biliwn o wariant amddiffyn yn erbyn cyllideb Cymru – ffigur y gellid ei gwtogi’n sylweddol mewn Cymru annibynnol (gweler yr adran ar Amddiffyn). Mae Aelodau Seneddol San Steffan wedi cymeradwyo gwaith i wella adeiladau’r Senedd yn Llundain, ar gost o £4 biliwn, a bydd rhan o’r gost honno’n cael ei chyfrif yn erbyn gwariant cyhoeddus Cymru. Mae’n ymddangos y gallwn ni dorri cryn dipyn o wariant cyhoeddus “Cymru” heb iddo wneud gwahaniaeth sylweddol i Gymru.

Wrth ystyried gwariant a refeniw’r llywodraeth yng Nghymru, mae hefyd yn ddefnyddiol i ni edrych ar yr Alban lle mae adroddiadau, yn debyg i’r un a luniwyd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, wediu cynhyrchu ers blynyddoedd, ac mae cryn drafod ynghylch eu rôl yn y ddadl ynghylch annibyniaeth. Mae’r economegwyr Jim a Margaret Cuthbert wedi astudio GERS, sef ffigurau Gwariant a Refeniw’r Llywodraeth yn yr Alban dros nifer o flynyddoedd, ac wedi cynnig beirniadaeth sydd wedi bod yn sail i esblygiad yr adroddiad. Yn un o’u cyhoeddiadau mwyaf diweddar, honnir mai dim ond golwg rannol ar y sefyllfa ariannol y gall yr adroddiadau hyn ei rhoi. Yn benodol, dylen ni ystyried na all yr adroddiadau hyn gynnwys gwybodaeth am lif cyfalaf a buddsoddiad sy’n sail i’r ‘Llyfr Pinc’ blynyddol a gyhoeddir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer economi’r Deyrnas Gyfunol – ac fe allai’r data hwn wneud gwahaniaeth sylweddol i’r darlun cyffredinol.

Mae cwestiynau heb eu hateb hefyd ynghylch cyfyngiadau a diffygion y data a ddefnyddir ar gyfer yr adroddiadau hyn, gan gynnwys y ffaith bod angen amcangyfrif nifer helaeth o’r symiau hyn sy’n ymwneud â gwariant y Deyrnas Gyfunol, gan fod San Steffan, i bob pwrpas, yn gwrthod darparu’r data mwy cywir sydd ei angen. Mae Richard Murphy o Brifysgol Llundain yn economegydd sydd wedi gwyntyllu’r cwestiynau hyn yn ddiweddar er mwyn herio rhai o ragdybiaethau sylfaenol y ddadl.

Mae ‘Cymru a Lloegr’ yn golygu nad oes data’n ymwneud â Chymru

Yn fwy na hynny, yng Nghymru ar hyn o bryd, mae pob cwmni wedi’i gofrestru yng Nghymru a Lloegr, gan mai un awdurdodaeth gyfreithiol sydd gennyn ni. O ganlyniad, bydd cwmnïau sydd â mwy nag un ffatri neu swyddfa yn cofrestru yn Lloegr a chaiff yr holl drethi eu prosesu yn y pencadlys yn Lloegr heb unrhyw wahaniaethu clir o ran pa drethi (yn enwedig treth gorfforaethol) sy’n cael eu codi gan y safle yng Nghymru. Nid yw’r wybodaeth hon ar gael gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Y pwynt allweddol yw mai ychydig iawn y mae’r cyfanswm gwariant mewn adroddiadau fel GERS  yn ei ddweud wrthyn ni am gyfanswm y gwariant cyhoeddus a allai fod ar gael i lywodraeth Cymru ar ôl annibyniaeth. O ran refeniw mae ffigurau GERS yn disgrifio’r sefyllfa bresennol a chanlyniadau’r penderfyniadau am drethi a wneir yn San Steffan. Maen nhw’n rhoi rhywfaint o syniad i ni am yr her yn y tymor byr, ond, ychydig iawn sy’n cael ei ddatgelu ynghylch y refeniw o ran trethiant a allai fod ar gael i lywodraeth yng Nghymru o dan yr amgylchiadau gwahanol a ddeuai yn sgil annibyniaeth.