Efallai fod annibyniaeth yn ddeniadol fel syniad, ond a yw’n gallu gweithio’n ymarferol? Ydy Cymru o ddifri yn gallu sefyll ar ei thraed ei hun?

Dadl gyffredin yn erbyn annibyniaeth ydy bod Cymru’n cynnal diffyg cyllidol, sy’n golygu bod mwy o arian cyhoeddus yn cael ei wario yng Nghymru nag sy’n cael ei gasglu mewn trethi. Yn 2020, amcangyfrifwyd bod y diffyg hwn yn £14.4 billion,^[17] yn dilyn effeithiau pellach pandemig COVID-19.

Fodd bynnag, mae’n bwysig nodi nad yw’r diffyg cyllidol hwn yn anorfod nac yn anarferol chwaith.

O Ble y Daw Diffyg Ariannol Cymru?

Mae Cymru yn cynnal diffyg o’r fath ar hyn o bryd oherwydd y camreoli economaidd sy’n dod gyda bod yn rhan o’r Deyrnas Gyfunol. Nid yw’n dilyn yn anorfod bod rhaid i Gymru ddioddef diffyg o’r fath yn ei refeniw. Yn fwy na hynny, nid oes unrhyw rwystrau – boed hynny o safbwynt galluoedd, ein system addysg, neu ein lle yn y byd – a fyddai’n ein hatal rhag mynd i’r afael â’r mater hwn fel cenedl annibynnol.

O gael golwg ar y balans cyllidol dros yr 20 mlynedd diwethaf, gwelwn ei fod wedi codi a gostwng gryn dipyn, a’i fod ar ei isaf yn 1999/00 ac ar ei uchaf yn 2020/21 (oherwydd gwariant yn gysylltiedig â’r pandemig). Mae’r Deyrnas Gyfunol gyfan hefyd yn cynnal diffyg cyllidol, a rhagwelir y bydd yn cyrraedd £127.5 biliwn yn 2024/25.^[18] Pan oedd argyfwng COVID yn ei anterth, benthycodd Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol hyd at £313 biliwn mewn un flwyddyn.^[19] 

Nid yw cynnal diffyg cyllidol yn anarferol i wledydd annibynnol. Yn wir, dros y degawd diwethaf, bu gan bron bob un o wledydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (neu’r OECD) ddiffyg cyllidol a oedd, ar gyfartaledd, rhwng 3% ac 8%. Yn ôl data’r OECD,^[20] 2001 oedd y tro diwethaf y cofnododd y Deyrnas Gyfunol warged yn y gyllideb, a dim ond mewn chwe blynedd y bu ganddi warged ers 1970.

Fel cenedl annibynnol, byddai gan Gymru y gallu i newid ffurf ei heconomi – yn hytrach na chael ei chaethiwo mewn system sy’n cymryd ein hadnoddau, yn ymelwa arnon ni ac yn rhoi blaenoriaeth i fuddiannau San Steffan yn hytrach na’n rhai ni.

A Fyddai Rhaid i Gymru Godi Trethi neu Dorri Gwasanaethau Cyhoeddus?

Mae gwrthwynebwyr datganoli yn dadlau, oni bai y gall Cymru gau’r bwlch rhwng gwariant ac incwm, y byddai annibyniaeth yn golygu naill ai cynnydd sylweddol mewn trethi neu doriadau i wasanaethau cyhoeddus.

Awgrymodd adroddiad pwysig a gomisiynwyd yn 2022^[21] y gallai gwir ddiffyg cyllidol Cymru fod cyn lleied â £2.6 biliwn. Byddai’r ffigur terfynol yn dibynnu ar nifer o ffactorau allweddol:

• Trafodaethau ynglŷn â phensiynau’r wladwriaeth a sut i rannu dyled bresennol y Deyrnas Gyfunol.
• Dewisiadau polisi y gallai Cymru annibynnol eu gwneud mewn meysydd amrywiol, fel gwariant ar amddiffyn.
• Addasu dulliau casglu trethi er mwyn sicrhau bod refeniw a gynhyrchir yng Nghymru yn aros yng Nghymru.

Enghraifft amlwg o’r modd y mae gwariant y Deyrnas Gyfunol yn camliwio sefyllfa gyllidol Cymru ydy HS2. Er nad oes yr un fodfedd o’r trac yn rhedeg trwy Gymru, cafodd HS2 ei gategoreiddio yn brosiect “Lloegr a Chymru”. Mae hyn yn golygu bod biliynau o bunnoedd a ddylai fod wedi dod i Gymru wedi eu gwario mewn llefydd eraill, gan wneud ffigyrau’r diffyg cyllidol yn waeth.

Yn yr un modd, mae llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn dyrannu £2.7 biliwn y flwyddyn i Gymru ar gyfer gwariant amddiffyn^[22] – ffigur y gellid ei gwtogi’n sylweddol mewn Cymru annibynnol (gweler yr adran ar Amddiffyn). Ymhlith yr elfennau gwariant eraill sy’n cyfrannu at ddiffyg honedig Cymru, mae:

• £13 biliwn i adnewyddu dau Dŷ Senedd y Deyrnas Gyfunol.^[23]
• £10.5 biliwn a gollwyd yn sgil twyll yn ystod pandemig COVID.^[24]
• £31 biliwn ar gyfer fflyd newydd o longau tanfor niwclear.^[25]

Nid yw’r rhain yn gostau y byddai’n rhaid i Gymru annibynnol ymrwymo iddyn nhw.

Gallwn ni Gredu Ffigyrau’r Diffyg?

Mae’r Alban yn cyhoeddi adroddiad blynyddol ar ei sefyllfa ariannol (Government Expenditure and Revenue in Scotland – GERS). Fodd bynnag, mae economegwyr fel Jim a Margaret Cuthbert yn dadlau^[26] nad yw’r adroddiadau hyn yn rhoi’r darlun llawn oherwydd nad ydynt yn cynnwys llif buddsoddiadau a symudiadau cyfalaf – data hollbwysig a gofnodir ar gyfer economi’r Deyrnas Gyfunol yn y Pink Book ond nad ydynt ar gael ar gyfer yr Alban na Chymru.

Mae cyfyngiadau sylweddol hefyd yn y ffordd y caiff data ariannol Cymru eu cofnodi. Mae llawer o’r ffigyrau yn seiliedig ar amcangyfrifon yn hytrach na gwir wariant oherwydd bod Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn gwrthod darparu dadansoddiadau manwl.

Mae'r economegydd Richard Murphy wedi herio rhai o’r tybiaethau sylfaenol sy’n sail i’r ddadl.^[27]

Er enghraifft, oherwydd bod Cymru a Lloegr yn perthyn i’r un awdurdodaeth gyfreithiol, mae llawer o gwmnïau sydd â swyddfeydd mewn nifer o leoliadau yn cofrestru yn Lloegr, sy’n golygu y gellir cofnodi refeniw trethi a gynhyrchir yng Nghymru fel incwm trethi yn Lloegr.

Nid oes gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) fynediad at ddata mwy manwl, sy’n golygu bod cyfran helaeth o ddiffyg cyllidol honedig Cymru yn seiliedig ar ddyfalu yn hytrach nag ar ffeithiau caled.

Cymru yn yr Economi Ranbarthol a Byd-Eang

Nid yw economi Cymru yn ddibynnol ar dwristiaeth neu swyddi llywodraeth, fel y dywed rhai beirniaid.

Yn 2022, dywedwyd bod Economi Cymru gwerth £85.4 biliwn ($105 biliwn).^[28] Fesul unigolyn, byddai Cymru yn agos at fod yn y 30 uchaf yn fyd-eang, gan gymharu â gwledydd megis Sbaen, Saudi Arabia, Japan ac Estonia.^[29]

Mae masnach â gweddill y Deyrnas Gyfunol yn bwysig, ond mae’n berthynas ddwy-ffordd. Bob blwyddyn, mae Cymru’n allforio £32.5 biliwn i weddill y Deyrnas Gyfunol ac yn mewnforio £37.4 biliwn yn gyfnewid am hynny. Nwyddau wedi’u gweithgynhyrchu ydy’r rhan fwyaf o’r masnach hwn, nid gwasanaethau, ac mae hynny’n golygu y byddai Cymru annibynnol yn dal yn gallu gweithredu’n llwyddiannus o fewn fframwaith masnach ehangach ar gyfer Gwledydd Prydain.^[30]

Cryfderau Economaidd Cymru

Mae gan Gymru nifer o fanteision economaidd sylweddol y gellid eu datblygu’n llawn ar ôl cael annibyniaeth.

1. Ynni Adnewyddadwy

Mae Cymru eisoes yn cynhyrchu dwywaith cymaint o ynni ag y mae’n ei ddefnyddio.^[31] Ond i allu elwa’n llawn o’r potensial hwn, rhaid i Gymru gael rheolaeth dros Ystad y Goron, sydd ar hyn o bryd yn trosglwyddo'r elw i San Steffan.

2. Gweithlu â Sgiliau Lefel Uchel

Yn 2023, roedd gan 45% o’r oedolion o oed gweithio yng Nghymru gymhwyster sy’n cyfateb i radd prifysgol,^[32] sy’n gyfran uwch na chwech o ranbarthau Lloegr. Mae’r gweithlu medrus hwn yn ased allweddol i ddiwydiannau megis:

• Gweithgynhyrchu uwch.
• Awyrofod.
• Technolegau digidol.
• Y sector creadigol.

3. Datblygu Busnesau o Faint Canolig ("Y Mittelstand Coll")

Un o’r heriau economaidd mwyaf sy’n wynebu Cymru ydy diffyg busnesau o faint canolig sydd dan berchenogaeth Gymreig.^[33] Byddai’r “Mittelstand Coll” hwn – cyfeiriad at y rhwydwaith cryf o gwmnïau o faint canolig sy’n elfen ganolog yn economi’r Almaen – yn gallu cael ei gryfhau drwy bolisïau wedi’u targedu mewn Cymru annibynnol.