Yn ystod dadl y refferendwm yn yr Alban yn 2014, roedd cryn sôn am bolisi ariannol. Er bod yr Alban eisoes yn cyhoeddi ei harian papur ei hunan, Banc Lloegr sy’n eu gwarantu yn y pen draw. I Gymru, byddai cyhoeddi ei harian ei hun yn ddatblygiad newydd, ond byddai annibyniaeth yn caniatáu i ni wneud y dewis gorau ar gyfer ein hamgylchiadau economaidd ein hunain.
Mae o leiaf bum opsiwn posib o ran arian cyfred, a phob un â’i fanteision a’i anfanteision ei hun:
Cadw’r Bunt mewn Undeb Ariannol Ffurfiol
Dyma’r opsiwn a fyddai’n achosi’r newid lleiaf, ond byddai’n golygu cadw Banc Lloegr fel benthyciwr pan fydd popeth arall yn methu, a chaniatáu iddynt osod cyfraddau llog. Fodd bynnag, gan y byddai’n golygu undeb cyllidol gyda Lloegr, byddai amheuaeth a fyddai Cymru’n wirioneddol annibynnol.
Cadw’r Bunt (neu Arian Arall) fel Arian Amnewid
Mae rhai gwledydd yn defnyddio arian tramor heb fod yn rhan o undeb ariannol ffurfiol. Er enghraifft:
- Mae Montenegro a Kosovo yn defnyddio’r ewro heb fod yn yr Undeb Ewropeaidd na pharth yr ewro.
- Mae rhai gwledydd yn America Ladin, fel Ecuador ac El Salvador yn defnyddio doler UDA.
Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw wlad yn defnyddio’r bunt fel hyn, ond gallai Cymru ei mabwysiadau fel arian amnewid. Mae’r opsiwn hwn yn osgoi’r angen i gael banc canolog i Gymru, ond mae’n golygu hefyd na fyddai gan Gymru unrhyw reolaeth dros gyfraddau llog na pholisi ariannol.
Arian Cymru Wedi ei Gyplysu â’r Bunt (neu Arian Arall)
Gallai Cymru greu ei harian cyfred ei hun, wedi’i gyplysu ar gyfradd gyfnewid gyson (e.e., 1:1 â’r bunt). Mae’r dull hwn yn:
- Cynnal sefydlogrwydd prisiau gyda’r Deyrnas Unedig.
- Caniatáu i Gymru gyhoeddi ei darnau a phapurau arian ei hun.
- Cadw’r bunt fel arian cyfreithlon ochr yn ochr ag arian cyfred Cymreig.
Fodd bynnag, byddai’r system hon yn golygu bod polisi ariannol Cymru yn dal i ddod dan ddylanwad yr arian cyfred cyplysedig, yn hytrach nag anghenion penodol Cymru.
Mae hyn yn debyg i’r hyn wnaeth Iwerddon am ddegawdau, sef cyplysu’r bunt Wyddelig â Sterling cyn ei rhyddhau, ac yn y pen draw, trosglwyddo i’r ewro.
Arian Cymru gyda’i Gyfradd Gyfnewid ei Hun
Byddai’r opsiwn hwn yn rhoi rheolaeth lwyr i Gymru dros bolisi ariannol, gan gynnwys:
- Gosod cyfraddau llog.
- Rheoli chwyddiant.
- Addasu llif arian.
Er bod hyn yn fwy cymhleth i’w roi ar waith, mae manteision sylweddol i sofraniaeth ariannol. Ni fyddai Cymru’n cael ei chyfyngu mwyach gan bolisïau a gaiff eu creu yn Llundain, a gallai ymateb i’w hanghenion economaidd ei hun.
Yn y tymor byr, er mwyn osgoi newidiadau mawr y naill ffordd a’r llall, gallai Cymru gyplysu ei harian ag un sydd wedi’i sefydlu ers tro, megis y bunt neu’r ewro.
Mae’r Swistir, er ei bod wedi’i chysylltu â Marchnad Sengl Ewrop, yn cynnal franc y Swistir. Hyd at 2015, roedd ei harian wedi’i gyplysu â’r ewro er mwyn osgoi tonnau mawr o newid. Gallai Cymru weithredu mewn modd tebyg, gan osgoi cael arian fyddai’n ennill gormod o werth.
Ymuno â’r Ewro
Petai Cymru’n ymuno â’r Undeb Ewropeaidd, byddai mabwysiadu’r ewro yn opsiwn. Fodd bynnag, byddai hynny’n golygu:
- Creu arian Cymreig dros dro.
- Bodloni meini prawf gwariant a dyledion cyhoeddus.
- Bod yn rhan o’r Mecanwaith Cyfradd Gyfnewid Ewropeaidd (ERM II) am o leiaf ddwy flynedd cyn mabwysiadu’r ewro.
Gallai ymuno â’r ewro:
- Hybu masnach gyda’r Undeb Ewropeaidd.
- Cynyddu buddsoddi tramor a thwristiaeth.
- Darparu sefydlogrwydd fel rhan o undeb ariannol mawr.
Fodd bynnag, gallai olygu hefyd:
- Colli polisi ariannol annibynnol.
- Dod yn rhan o undeb cyllidol Ewropeaidd.
- Procio rhaniadau gwleidyddol tebyg i’r rhai a welwyd adeg dadl refferendwm yr UE yn 2016.
Y Pwynt Allweddol: Mae gan Gymru Opsiynau
Dylai’r dewis iawn fod yn seiliedig ar yr hyn sy’n gweithio orau i economi Cymru. Does dim rheswm dros godi bwganod ynglŷn â chael ein gorfodi i fabwysiadu unrhyw un o’r opsiynau. Mae annibyniaeth yn golygu cael y rhyddid i benderfynu.
Yn y pen draw, nid gofyn a ydy Cymru’n gallu cael ei harian ei hun ydy’r cwestiwn pwysig, ond yn hytrach, pa opsiwn fyddai’n rhoi’r sail orau i ddyfodol economaidd Cymru.